جوان ایرانی و زبان و ادبیات فارسی

 بی‌گمان در هیچ‌ دوره‌ای از تاریخ ایران، چونان روزگار کنونی زبان فارسی اینگونه در معرض خطر نبوده است؛ چراکه مردم این سرزمین با ساختن واژگان بی‌اصل و نسب یا با سخره‌گرفتن زبان فارسی و برهم‌ریختن ساختار و نحو فارسی، به زبان ملی خود آسیب می‌رسانند. در طی تاریخ دیرپای زبان فارسی، هر واژه‌ای به هر دلیل به این زبان وارد شده، شناسنامه و اصل و نسب داشته است؛ برای مثال از عربی، ترکی، مغولی، یونانی یا فرانسوی و .... به زبان فارسی وارد شده و ریشه و اصل آن معلوم بوده است؛ اما اگر از زبان دساتیر بگذریم، تنها در دورۀ کنونی است که خیل واژگان بی‌شناسنامه که اصل و نسبی ندارند، مانند گاهاً، خفن، پاچه‌خواری و ..... توسط فارسی‌زبانان کم‌سواد یا بی‌تعهد به زبان فارسی، برساخته شده و از طریق رسانه‌های عمومی به‌ویژه رادیو و تلویزیون در سراسر ایران پخش و در زبان مردم متداول گردیده است.

 

دو ستون استوار که هویت و ملیت ایرانی را شکل می‌دهد، یکی زبان و ادبیات فارسی و دیگری تاریخ ایران است. به منظور اینکه خوانندگان بیشتر به اهمیت و حساسیت زبان فارسی و پاسداری از آن و جایگاه ادبیات در زندگی توجه نمایند، نیز توجه شود که جوان ایرانی چرا و چگونه باید زبان و ادبیات فارسی را بیاموزد، این کتاب که دربرگیرندۀ دوازده گفتار به قلم شیوا و رسای نویسندگان و ادیبان برجستۀ پنجاه سال اخیر است، گردآوری شده است. ترتیب گفتارها بر اساس نام خانوادگی نویسندگان به ترتیب حروف الفبا بوده و نشانی مأخذی که هر گفتار از آن برگرفته شده، در ذیل عنوان گفتارها آمده است. در ابتدای کتاب نیز نوشتاری با عنوان «ادبیات کهن ایران و نسل نو» آورده شده است.

 

اولین نوشتار دربارۀ ویژگی‌های زبان فارسی است. در این نوشتار آمده است: «بنا به یک اصل کلی، زبان در نزد هر قوم، وسیلۀ بیان مقصود و تفهیم و تفهم است؛ ولی زبان فارسی دری نقشی افزون‌تر از این ایفا کرده است. بدین‌گونه: وسیلۀ یکپارچگی سرزمینی بوده است که تحت نام ایران یا در قلمرو فرهنگی ایران قرار داشته؛ موجب شده است که این کشور واجد شخصیت متمایزی بماند و در سایر کشورهای فتح‌شدۀ اسلامی مستحیل نگردد؛ چون هنرهای دیگر از نوع موسیقی و نقاشی در دوران بعد از اسلام ممنوع یا محدود شناخته می‌شده، او از طریق شعر یا نثر شاعرانه، وظیفه و نقش آنها را هم بر عهده گرفته؛ سرنوشت ایران را به عنوان یک واحد مستقل فرهنگی، وابسته به سرنوشت خود کرده؛ افت و انحطاط زبان فارسی تا حدی مبین افت و انحطاط فرهنگی و اجتماعی ایران شناخته می‌شد». در اولین نوشتار این موارد توضیح داده شده است.

 

«ادبیات و عصر فضا» نوشتاری از زنده‌یاد اسلامی ندوشن است که در این کتاب به طور خلاصه آورده شده است. نویسنده در این نوشتار به مباحثی چون چیستی ادبیات، ادبیات و اجتماع، رابطۀ ادبیات و انسان متمدن، ادبیات در ارتباط با نفس زندگی، و آیندۀ ادبیات پرداخته است.

 

هر تغییری در لغت و زبان داده شود، مستقیماً بر روحیه و افکار مردمان که به آن تکلم می‌کنند، تأثیر خواهد کرد. این تأثیر نه فقط از راه تغییر کلمات مستعمله یا به اصطلاح مواد لغت است، بلکه از حیث صور در نحوۀ ترکیب کلمات و شیوۀ سخن‌گفتن و سبک نوشتن نیز جلوه می‌کند. نوشتار سوم مبحثی است دربارۀ مشکل لغت در زبان فارسی.

 

نوشتار چهارم کتاب از زنده‌یاد جمالزاده، به پدیدۀ عجیب نوشتن مطالب با املای عوامانه پرداخته است. ایشان در پایان نوشتار خود آورده است: «شما را به خدا، ای نویسندگان عزیز، این روش را به‌کلی متروک دارید. ساده‌نویسی غیر از شکستۀ انشائی است. انشاء خوب آن است که عوام بفهمند و از خواص آن لذت برند».

 

ششمین نوشتار به قلم زنده‌یاد محجوب به انحطاط زبان فارسی پرداخته است. ایشان آشفتگی و پریشانی در نوشتن را یکی از دلایل انحطاط این زبان می‌دانند. نوشتار هفتم این کتاب نیز دربارۀ زبان و خط فارسی و حفظ آن از اضمحلال است.

 

زبان امروزی زبانی است هزاروصدساله و بیشتر که سابقه‌ای کهن‌تر داشته است. برای فرزندان این سرزمین که در دبستان‌ها، دبیرستان‌ها و دانشکده‌ها درس می‌خوانند، پرورش فکری و ذوقی و فرهنگی لازم است. وسیلۀ این پرورش خواندن و آموختن ادبیات نظم و نثری است که محصول هزار سال زندگی فکری و ذوقی و فرهنگی ایرانیان است. نوشتار هشتم کتاب دربارۀ زبان فارسی و آموزش آن است که توسط زنده‌یاد مینوی به نگارش درآمده است.

 

سه نوشتار بعدی از زنده‌یاد ناتل خانلری به بحث درس فارسی، تدریس زبان و ادبیات فارسی و روشی تازه در تدریس قواعد فارسی اختصاص دارد. در نوشتار پایانی نیز به عواطف بشری در ادب فارسی پرداخته شده است.

 

فهرست مطالب کتاب:

 

دیباچه

 

به جای مقدمه: ادبیات کهن ایران و نسل نو

 

زبان فارسی افزون‌تر از یک زبان/ محمدعلی اسلامی ندوشن

 

ادبیات و عصر فضا/ محمدعلی اسلامی ندوشن

 

مشکل لغت/ منوچهر بزرگمهر

 

بلای انشاء و املاء عوامانه/ سیدمحمدعلی جمالزاده

 

علوم و ادبیات به زبان ساده/ محمود صناعی

 

زبان فارسی را دریابیم/ محمدجعفر محجوب

 

زبان و خط ما/ جلال متینی

 

زبان فارسی/ مجتبی مینوی

 

درس فارسی/ پرویز ناتل خانلری

 

تدریس زبان و ادبیات فارسی/ پرویز ناتل خانلری

 

روش تازه در تدریس قواعد فارسی/ پرویز ناتل خانلری

 

عواطف بشری در ادب فارسی/ غلامحسین یوسفی