چیستی باور و رابطهی آن با گزاره
چیستیِ باور
«باور»، در تعریفِ سهجزئی معرفت، حالتی ذهنی (mental state) است. حالات ذهنی دو قسماند: شناختی cognitive و غیرِ شناختی non-cognitive. حالاتی مانند شادی و اندوه حالات ذهنی غیر شناختی و حالاتی مانند یقین و احتمال حالات ذهنی شناختی محسوب میشوند.
باور حالتی ذهنیِ و از نوع شناختی است و مقصود از آن «یقین» -certainty -است. منظور از یقین اطمینانِ محض به وقوع یک رویداد است و به بیان دیگر، پذیرشی است که فاعل شناسا در آن تردید ندارد، مثل باور به اینکه برای زندهماندن به اکسیژن نیازمندیم یا باور به اینکه روی کرهی زمین زندگی میکنیم و یا اینکه تهران پایتختِ ایران است و مانند آن. یقین حالتی شناختی است که در کنارِ احتمال قرار میگیرد و قسیم آن است.
رابطهی باور با گزاره
تفاوت حالات ذهنی و امور فیزیکی در التفاتیبودنِ-intentional -حالات نفسانی و غیرالتفاتیبودن امور فیزیکی است. هر حالتِ ذهنی مانند تفکر، عشق و نفرت دارای نوعی سمتگیری است و رو به چیزی دارد (دربارهی چیزی است یا به چیزی تعلّق دارد/ نوعی دربارگی aboutness یا تعلق ofness در آن یافت میشود). مثلاً، تفکر دربارهی چیزی است، عشق به کسی تعلق میگیرد و نفرت رو به چیزی یا کسی دارد. باور بهعنوان حالتی از حالات نفسانی نیز به چیزی تعلق میگیرد. آن چیز «گزاره» -proposition- است. منظور از گزاره مُفاد یا معنای جملهی خبری است، مانند اینکه «حسن برادرِ مریم است» و یا «اورست بلندترینِ قلّههاست». باور یکی از اجزای سهگانهی معرفت و از شرایط تحقّق آن است. نمیتوان به گزارهای معرفت داشت و بدان باور نداشت. جملاتی مانند «میدانم صبحانه را نان و پنیر خوردهام، اما به آن باور ندارم» و یا «میدانم پاریس پایتخت فرانسه است، اما آن را باور ندارم» جملاتی تناقضآمیز هستند؛ ازاینرو، باور به یک گزاره شرطِ لازم معرفت به آن است.
با توجه به آنچه گفته شد، میتوان معرفت را «باور صادق موجه به یک گزاره» دانست.
پینوشت:
1. دربارهی وجه تمایز حالات نفسانی و امور فیزیکی مقالهی زیر را ببینید:
احمدی، احمد؛ کشفی، عبدالرسول، «برنتانو و نظریهی التفاتیبودن آگاهی»، مدرّس (فصلنامة دانشکدهی علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس)، دورهی 4، شمارهی 4، زمستان 1379.
2. دربارهی چیستی «گزاره» و رابطه آن با «قضیه» در بخش بعد بیشتر سخن خواهم گفت.
دکتر عبدالرسول کشفی