دو یادداشت کوتاه از حاشیهٔ کلیله

  در حاشیهٔ کلیلهٔ بخاری (به تصحیح استادان خانلری و روشن) مبلغی مطلبک نوشته‌ام که بعضی لغوی است، بعضی ناظر است بر تصحیح متن و بعضی دربارهٔ مضامین مشترک. این جا دو مورد مختصر از اواسط کتاب یاد می‌شود و یکی حکمت.

۱. برم کردن: قصه‌ای است در کتاب از مرزبانی که زنی پاکدامن داشت و بازداری. بازدار نابکار چون به زن پاکدامن دست نمی‌یافت، مکری کرد و دو طوطی را به تلقین و تکرار آموخت که دو جمله در فسق زن بگویند. آن دو طوطی "به هفت ماه این دو سخن نرم بکردند." (ص ۱۴۹) "نرم بکردند" ظاهراً بی‌معنی است. "برم کردن" یعنی از بر کردن. بر به معنای حفظ مرّخم برم است از اصل وَرم در پهلوی. برم و ورم به معنای آبگیر است و مجازاً حافظه (در گدَشته این را در جایی توضیح داده‌ایم).

۲. آب کم جو: "هر آن وقت که آلت خیر به دست آوردی، خیر خود ترا بیش از آن جوید که تو خیر را، مانند آب که همواره جویان باشد تشنگی را." یادآور است بیت مشهور مولوی را:

آب کم جو تشنگی آور به دست

تا بجوشد آبت از بالا و پست.

 

آن حکمت:

 

"رای من آن است که وطن گذاشتن و غربت اختیار کردن و به سختی زندگانی رضا دادن هزار بار خوشتر و آسانتر از خود را ذلیل و خوار کردن و گردن نهادن کسی را که ما به اصل از او بهتریم و به صورت مقدمتریم و به نهاد شریفتریم، و نیز که (= و دیگر آن که) مرا معلوم است که اگر ما این خضوع بنماییم و این فروتنی بکنیم، ایشان از ما قبول نکنند و اگر بکنند، تحکم و بارنامه (= ناز و تفاخر و منّت) فرو ندارند." (ص ۱۷۷)

 

سید احمدرضا قائم‌مقامی