دربارۀ واژۀ جناب در «جناب آقای ...»

 جناب در اصل به معنی «آستانه» و «پیشگاه» است: «دیده بر خاک جناب تو به روز بار تو / …» (دیوان انوری، ج ۱، ص ۴۲۶). یکی از معنی‌های حضرت و محضر نیز همین «پیشگاه» و «آستانه» است.

 

در گذشته، وقتی کسی می‌خواست با بزرگی سخن بگوید، چون گمان می‌کرد که ادب اجازه نمی‌دهد مستقیم با او گفت‌وگو کند، «جنابِ» او را مخاطب قرار می‌داد. در آغاز، این کاربرد بیشتر در مدح‌ها و ستایش‌های شاعران از شاهان رواج داشت. اما رفته‌رفته روحیۀ خودکهترپنداری و مجیزگویی ما باعث شد که این واژه پرکاربردتر شود و آن را پیش از نام هر فرادستِ به‌واقع فرودستی به‌کار ببریم: «جناب آقای ...، مدیر محترم ...».

 

در گذشته، هرچه جایگاه و دارایی آن بزرگ افزون‌تر بود، جناب یا آستانهٔ خانه یا کاخ او نیز عالی‌تر و بلندتر بوده. پس «جناب‌عالی» هم در اصل یعنی «آستانهٔ بلند». ازهمین‌رو است که حافظ می‌فرماید: «هر ناله و فریاد که کردم نشنیدی / پیداست نگارا که بلند است جنابت».

 

فرهاد قربان‌زاده