سیج

 در کتابهای پهلوی کلمه‌ای است به شکل سیج که بیشتر آن را به بلا و بیماری ترجمه می‌کنند. ما در دو نوشته گفته‌ایم و دیگران پیش از ما که مقصود از این لفظ در بعضی متون پهلوی طاعون است و سفارش به آتش افروختن برای رستن از دست آن "دیو" و صفت "نهان‌روش" او نیز باید از همین جا باشد.

اصل این کلمه در اوستا ithyejah است (یکی از فرهنگها نوشته اصل کلمه "ظاهراً" این کلمهٔ اوستایی است. آن فرهنگ سخنان نادرستش را با اطمینان بیان می‌کند، سخنان درست دیگران را با قید احتمال). برابر آن در کتاب وید tyajas است. این دو کلمه را می‌توان به طور کلی به بلا تعریف کرد، ولی این تعریف نادقیق است. آن کلمهٔ هندی نزدیکی یا نسبتی دارد با کلمات amhas و enas که مقصود از آنها تنگنا و تنگی و بدبختی است. همین تا حدی در مورد معادل اوستایی نیز صادق است: آن نیز نزدیکی و نسبتی با ązah دارد که درست معادل amhas ویدی است. در کتاب وید tyajas عبارت است از رها شدن (بی‌دفاع و پناه رها شدن)، و هم عبارت است از این که خدایان آدمی را فروگذارند، از جانب آنان پناهی نیابد، سهل است، دچار رنج و بلا و بیماری و ترس نیز بشود. همین را در مورد ithyejah اوستایی نیز باید درست دانست. سرانجامِ این گرفتاری و بلا آن است که بر اثر پیری و فرتوتی (که ظاهراً مفهومی است که در پس کلمهٔ maršavan اوستایی است) آدمی "ترک شود"، خدایان او را فروگذارند و تنش را به دست مرگ سپارند و این همان مفهومی است که یک جا در رسالهٔ اوگمدیچا بیان شده است: "تن سیجومند"

tanvō ithyejanuhaiti

 

امروز چند بار به این مفهوم فکر کردم. مگر نه این است که گویی خدا ما را فروگذاشته و بی‌پناه رها کرده؟ مگر نه این است که‌ تنگنا و گرفتاری ما را در گوشه‌ای تنگ دربند کرده؟ مگر نه این است که ترس بر جانمان مستولی شده و چیزی طاعون‌وار و "نهان‌روش" فرزندان ما را بیمار می‌کند و بعضی مدیران که این دیو نهان‌روش را نمی‌بینند، مجبور به تعطیلی موقت مدارس خود شده‌اند و بعضی دیگر برای بچه‌ها "مانور" برگزار می‌کنند که بچه‌ها بدانند در برابر این بلا چه کنند و گروهی از پدران و مادران کودکان خود را از ترس در خانه نگه می‌دارند که مگر در و دیوار خانه مانع این دیو شود؟

 

دربارهٔ این مفاهیم ویدی و اوستایی نخواستیم وارد جزئیات دقیق شویم. یک نکتهٔ جالب عمومی را این جا تذکر می‌دهیم: amhas ویدی و ązah اوستایی با eng و Angst آلمانی همریشه است و این Angst نیز طیفی از معانی را دارد، از جمله درد و رنج.

این دو مقاله را برای علاقه‌مندان به دین هندی‌وایرانی معرفی می‌کنیم:

E. Benveniste, Avestica, in Donum natalicium H. S. Nyberg oblatum;

J. Gonda, Vedic amhas, in his Selected Studies, Vol. 2.