چشم‌انداز جامعه منتظر در اندیشه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای(دامت برکاته)

ارائه کننده : حجت الاسلام و المسلمین دکتر رحیم کارگر

ناقدین: حجت الاسلام و المسلمین دکتر مجید حیدری نیک، دکتر محمود علی پور گرجی

بحــث اصلــی ایــن نشســت در بــاره چشــم انــداز جامعــه منتظــر از دیــدگاه مقــام معظــم رهبــری اســت. چشــم‌انداز بــه دو تعبیــر در آینــده پژوهــی بــه کار مــیرود: یـک بـار بـه معنـای یـک روش اسـت؛ یعنـی مراحـل و گام‌هایـی کـه یـک سـازمان، شـرکت، دولـت و گروه‌هـا بـرای اینکـه یـک سـند چشـم‌انداز داشـته باشـند، طـی میکننـد و در واقـع بـرای خودشـان بیانیـه چشـم‌انداز تعریـف میکننـد.

در منظـر دوم چشـم‌انداز از دیـدگاه آینـده پژوهـی، هـر نـوع تصویرپـردازی و نـگاه روشـن بـه آینـده را شـامل میشـود. در ایـن دیـدگاه، چشـم انـداز لازم نیسـت کـه بـه عنـوان یــک روش باشــد، بلکــه بــه عنــوان یــک رویکــرد و در واقــع خلــق تصاویــر زیبــا و مطلوب از آینده است که بعدا در قالـب بیانیـه سـند نمـودار میشـود.

جامعه منتظر از دیدگاه مقام معظم رهبری

مهمتریـن ویژگـی جامعـه مـورد نظـر مقـام معظـم رهبـری، حرکت به سـمت صالح، عدالـت و توانمنـدی اسـت تـا اینکـه بتوانـد بـا نشـاط، امیـد و آمادگـی فـراوان کـه در ایـن راه بـه دسـت آورده نقـش مهـم و کلیـدی در تحـولات جهانـی داشـته باشـد و از ایــن رهگــذر زمینــه را بــرای ظهــور امــام زمــان فراهــم کنــد.

امــا اینکــه چگونــه میتوانیـم سـند چشـم انـداز را از دیـدگاه مقـام معظـم رهبـری اسـتخراج کنیـم بایـد دیـد کـه در بیانـات مقـام معظـم رهبـری یـک سـری کلیـد واژه هایـی وجـود دارد و
آنهــا نکتــه اصلــی بیانــات ایشــان را تشــکیل میدهنــد.

ایشــان وقتــی دربــاره انتظــار، وظایــف منتظــران یــا وظایــف جامعــه منتظــر یــا ویژگی‌هــای جامعــه منتظــر صحبــت میکنــد، میتوانیــم ســه دســته از ایــن نــوع تکالیــف و ویژگی‌هــا و وظایـف را اسـتخراج کنیـم.

بخشـی مربـوط بـه مباحـث اخلاقـی و دینـی اسـت، بخشـی مربـوط بـه جنبـه فکـری، روحـی و روانـی جامعـه و بخشـی هـم مربـوط بـه مسـائل سیاسـی و اجتماعـی اسـت.

مثلا در جنبــه اخلاقــی و دینــی، نظــر ایشــان بــر ایــن اســت کــه منتظــر یــا جامعــه منتظـر اصـلاح کننـده فـرد و جامعـه، حرکـت کننـده بـه سـمت اهـداف والای دینــی، زمینــه ســاز ظهــور و تحقــق بخــش اهــداف امــام زمــان و در نتیجــه دارای عشــق و عقیــده بــه امــام زمــان اســت.

از جنبــه روانــی و روحــی و فکــری، ایشــان معتقــد هســتند جامعــه منتظــر و افــرادی کــه در ایــن جامعــه زندگــی میکننــد، دارای نشــاط و پویایــی هســتند، بــا اطمینــان و اعتمــاد بــه آینــده، امیــد بســیار زیــادی بــه تحقــق وعده‌هــای الهــی دارنــد، از پوچــی و بیهودگــی و یــأس پرهیــز میکننـد و در کل رابطـه قلبـی بسـیار مطلوبـی بـا امـام زمان(عـج) دارنـد.

از لحـاظ سیاســی و اجتماعــی، جامعــه منتظــر در حــال آمــاده بــاش دائــم اســت. وضعیـت سیاسـی معاصـر (یعنـی وضعیتـی کـه امـروزه یـک جامعـه منتظـر در دنیـا، منطقـه و در کشـور خودمـان بـا آن روبروسـت) ، قسـط و عـدل را در حـد توان اجـرا میکنـد، دارای توانمنـدی مسـتمر و پایـدار اسـت و آمـاده نصـرت و یـاری امـام زمـان میباشـد.

همچنیـن ایـن جامعـه دارای برخـی از ویژگـی هـای ممتـاز و برجسـته اسـت از جملـه: شناسـنده وضعیـت عمومـی جهان(عالـم بـه زمـان) اســت، مبــارزه کننــده بــا نظــام ظالــم جهانــی اســت، تــوان بهره گیــری از جوانــان را دارد، از گوشــه‌گیری، ســکوت ، نشســتن و یــأس و وادادگــی بدور اســت، نقــش فعالی در تحـولات آینـده دارد و در نهایـت تقویـت کننـده نظـام اسـلامی اسـت.

ساختار الگوی چشم انداز

آنچـه کـه ارائـه شـد و ملاحظـه فرمودیـد، موضوعاتـی بـود کـه بـه طـور مسـتقیم از دیـدگاه ایشـان در مـورد مسـاله انتظـار در جامعـه منتظـر اسـتخراج شـده اسـت، امـا اگـر بخواهیـم یـک منظومـه فکـری کامـل در ایـن خصـوص ارائـه کنیـم، بایـد تمـام آراء و اندیشــه هــای موجــود در ایــن خصــوص را لحــاظ کنیــم.

در آینده‌پژوهــی از روش‌هــای مختلفــی بــرای تدویــن چشــم‌انداز اســتفاده میکننــد. هدفمــان ایــن اســت کــه الگــو و مدلــی از چشــم انــداز اســتخراج کنیــم در ارائــه الگــو از دیــدگاه
دو دانشــمند اســتفاده شــده اســت. کالینــز و پــوراس؛ ایــن دو معتقدنــد یــک چشــم‌انداز دارای دو بخــش اصلــی ایدئولــوژی و آینــده رویایــی اســت.

در واقــع، ایـن دو دانشـمند بـا مطالعـه ده‌ها شـرکت و سـازمانی که دارای چشـم انـداز بودند،
الگـو و مدلـی اسـتخراج کردنـد کـه ایـن الگـو دارای دو بخـش اصلـی اسـت: بخش اول در واقــع همــان ایدئولــوژی اصلــی، یــا هویــت اصلــی یــک ســازمان اســت، و بخـش دوم نیـز توصیـف رؤیایـی آینـده اسـت.

در بخـش اول، مـا بـا دو مقولـه سـروکار داریـم، یکـی ارزشهـای اصلـی یـا بنیادیـن و دیگــری اهــداف بنیادیــن. در ارزشهــای بنیــادی مــا دنبــال اصــول ، باورهــا و مســائلی هســتیم کــه بــرای یــک ســازمان یــا یــک کشــور اهمیت دارد.

این ارزشهــا دارای جایــگاه ویــژه ای هســتند بــه گونــه‌ای کــه یــک ســازمان یــا یــک کشـور بـدون آنهـا در دسـتیابی بـه اهـداف بلنـد مـدت خـود ناتـوان هسـتند. امـا اهـداف بنیادیـن کـه یـک سـازمان یـا کشـور در صـدد دسـتیابی بـه آن هسـتند، اساسـی‌ترین دلیـل وجـودی یـک سـازمان محسـوب میشـود.

در واقـع، وقتـی کـه از اهـداف بنیادیـن صحبـت میکنیـم، از اساسـی‌ترین دلیـل بـرای وجـود سـازمان
ً صحبـت میکنیـم. در یـک جامعـه منتظـر نیـز وقتـی از اهـداف بنیادیـن سـخن گفتـه میشـود، در واقـع از ماهیـت وجـودی آن بحـث میشـود کـه بـدون آن عمـلا تشـکیل یـک جامعـه مـورد انتظـار غیـر ممکـن اسـت.

بخـش دوم کـه توصیـف آینـده یـا همـان آینـده رؤیایـی اسـت، از اهـداف خاصـی بـه نـام اهـداف متهورانـه تشـکیل شـده اسـت، ایـن اهـداف بلنـد مـدت و رویایـی هســتند کــه در چشــم انــداز بســیار مورد تاکیــد قــرار گرفتــه اســت.

در واقــع، ایــن اهـداف بـه نوعـی موتـور محـرک در یـک سـازمان محسـوب می شـوند که روحیـه افراد
یـک سـازمان یـا جامعـه را بالا مـی برنـد. البته مـن هنوز نتوانسـته ام حتی با اسـتفاده از روایـات و سـایر کتبـی کـه در ایـن خصـوص تدویـن یافته‌انـد، بـه ایـن نتیجه برسـم کــه دقیقــا جامعــه منتظــر چیســت و از چــه ویژگی‌هایــی برخــوردار اســت؟ بــا ایــن حـال بـا توجـه بـه دیـدگاه هـای مقـام معظـم رهبـری، ارزشهـا و اهدافـی که بر اسـاس آن مـی تـوان بـرای تنظیـم سـند چشـم انـداز بیـان کـرد عبارتنـد:

1- اصلاح فرد و جامعه.

2- انتظـار تغییـر بـزرگ. جامعـه منتظـر، جامعـه ای اسـت کـه در انتظـار تغییـری بـزرگ اسـت و وضعیـت جامعـه موجـود را کـه در اثـر جهالـت انسـان بـه وجـود آمـده را نمـی پذیـرد.

3- پویایــی و امیــدواری. جامعــه منتظــر، جامعــه ای اســت کــه بــا تــلاش و مجاهـدت در جهـت پویایـی حرکـت مـی کنـد. همـان طـور کـه مـی دانیـد کلمـه امیـد در اندیشـه مقـام معظـم رهبـری بسـیار برجسـته دیـده شـده اسـت و در اکثـر صحبتهایــی کــه مربــوط بــه انتظــار اســت، مــا کلمــه امیــد را میبینیــم.

4- مبارزه. جامعه منتظر، جامعه‌ای است که در حال مبارزه است و میخواهد مردم را با این مبارزه به آن حقیقت اصلی رهنمون بکند.

5- ظلم ستیزی و اجرای عدالت.

6- شکست حصار تمام بن بست ها؛ به عبارت دیگر، جامعه منتظر اعتقاد به این دارد که هر بن بستی قابل گشایش است.

7- پایداری وتوانمندی مستمر.

8- قرار گرفتن در جهت آرمانشهر مهدوی. این از مهم ترین کلید واژه هایی است که مقام معظم رهبری روی آن تاکید دارند، بدین معنا که جهت جامعه باید به سمت عدالت و عصر ظهور موعود باشد.

9- نشاط و پویایی.

10- حرکت به سمت اهداف ولالی اسلامی.

11- حرکت به سمت اهداف والای امام زمان.

12- شناسایی وضع دنیا.

13- عدم پذیرش وضع موجود.

14- تأثیرپذیری این جامعه از انتظار و مهدویت.

15- حرکت و آمادگی.

16- اطمینان و اعتماد به آینده.

17-جوان محوری.

18- پرهیز از انزوا ، نشستن و اشک ریختن صرف، احساسات منفی، بیهودگی و پوچی ، دنیازدگی و مطامع دنیوی.

19- ارتباط با امام زمان و توجه به ایشان.

20- بصیرت و معرفت.

21- آشنایی با ارکان عصر انتظار. این مقوله از دیدگاه مقام معظم رهبری مهم است؛ یعنی منتظر باید بتواند جامعه موعود را به خوبی بشناسد و بدان نزدیک شود.

22- دشمن ستیزی.

23- آمادگی برای سربازی امام زمان.

24- آماده باش دائم.

25- نصرت و معنویت.

26- ایثارگری و مساوات طلبی.

28- داشتن روحیه مبارزه.

29- عملگرایی.

30- ایفای نقش فعال در تحولات آینده.

31- محسوس بودن اعتقاد به مهدویت در جامعه.

32- خودسازی و اصلاح فرد و جامعه.

33- خرافه ستیزی و انحراف ستیزی.

34- تعمیق عقیده و عشق به مهدویت.

35- عمل به احکام اسلامی و حفظ نظام اسلامی.

36- پرهیز از الگوی غربی.